نشریه پژوهش در پزشکی
سال نوزدهم شماره 1 (پیاپی 82، بهار و تابستان 1374)

در این مطالعه نتایج درمانی آبسه های مغزی 41 کودک که از سال 1363 تا 1373 در بخش جراحی اعصاب مرکز پزشکی لقمان حکیم درمان شده بودند، بررسی می شوند . بیماران تحت درمان طی و جراحی قرار گرفتند. بیماران به دو گروه تقسیم شدند: گروه اول که 36 نفر بودند، با آسپیراسیون آبسه درمان شدند؛ و گروه دوم که 7 نفر بودند، آبسه آنان برداشته شد. در بیمار، ابتدا آسپیراسیون و سپس رزکسیون شدند. در این نوشتار، همچنین در مورد نوع میکروب، سن و محل، شیوع و عوارض این بیماری و عوامل زمینه ای بحث میشود و در آخر به این نتیجه می رسیم که مکش (آسپیراسیون) نتیجه درمانی بهتری داشته است.

از صد مورد مننژیوم که بین سالهای 1362 تا 1373 عمل شدند، 52 درصد زن و 48 درصد مرد بوده اند. میانگین سنی 12/1±47/4 سال (18 ماه تا 78 سال) بود. سردرد، تشنج، ضعف حرکتی و اختلال بینایی شایعترین علایم بالینی و فلج خفیف یک سویه (همی پارزی)، خیز پاپی، فلج ناقص (پارزی) فاسیال و صغراپتیک شایعترین بافته های بالینی را تشکیل می دادند. در معابنه عصبی 24 درصد از بیماران کاملا طبیعی بودند. در 11 درصد بیماران سابقه پرتو درمانی در زمان کودکی برای درمان کچلی قارچی وجود داشت. خاستگاه (Origin) مننژیوم به ترتیب شیوع عبارت بودند از:پاراساژینال پارافالکس 33 درصد، نحدب مغزی 32 درصد، بال اسفنویید 10 درصد ، پارا وسوپراسلار 7 درصد، شیار بویایی 5 درصد، حفره خلفی 4 درصد، اسفنواربیتال 3 درصد، قاعده تمپورال 3 درصد، پری تور کولار 2 درصد و داخل بطن طرفی 1 درصد بودند. 87 درصد از مننژیومها خوش خیم و 13 درصد آنتی بیک و بدخیم بودند. برای تمام بیماران سی تی اسکن با و با بدون تزریق ماده حاجب انجام شده که وجود انواع سینی اسکن آتی پیک در انواع بدخیم شیوع بیشتری داشته است (0/0005>p)، در آوردن کامل تومور با برداشتن خاستگاه آن (درجه 1) و یا با سوزاندن محل خاستگاه (درجه 2) در 68 درصد موارد، رزکسیون ساب توتال (درجه 4) در 13 درصد موارد و برش نسبی و تکه برداری در اولین عمل جراحی به دلیل شباهت زیاد به گلیومهای مغزی (درجه 5 در 4 درصد موارد صورت پذیرفته است. طی 62 ماه پیگیری 18 درصد عود تومور مشاهده شد. بین میزان برداشتن تومور و عود آن رابطه معکوسی وجود داشت (0/0005>p)؛ بین میزان بدخیمی و عود رابطه مستقیم وجود داشت (0/001>p). بین جنسیت و سن بیماران و عود مننژیوم رابطه ای دیده نشد (0/1>p). با توجه به این نکته که در تعداد زیادی از بیماران یافته بالینی دیده نشد، توصیه می شود در سردردهای مزمن غیر اختصاصی و نیز در انواع صرعها- حتی اگر نتیجه معاینه بالینی طبیعی باشد - بررسی پرتوشناختی (سی تی اسکن با تزریق یا MRI) انجام شود و در اعمال جراحی برای مننژیومها تا حد امکان سعی شود که برش کامل صورت گیرد تا از عود جلوگیری شود.

جهت تعیین وضعیت زنان 10 تا 19 سال علیه بیماری سرخجه یک مطالعه سرواپیدمیولوژیک در آذر 71، روی 1347 زن در استان چهارمحال بختیاری (مناطق شهری و روستایی) انجام شد که نتایج این مطالعه نشاندهنده درصد بالایی از ایمنی نسبت به این بیماران منطقه مورد نظر بود؛ به طوری که، 50 تا 90 درصد از افراد مورد مطالعه عبار پادتن محافظت کننده علیه سرخجه را با روش HI نشاندادند. این ایمنی در نتیجه ابتلای خود به خودی افراد در این منطقه حاصل شده است که در قیاس با مطالعات قبلی لزوم توجه به میزان شیوع این بیماری در نقاط دیگر مملکت را روشن می سازد. با افزایش سن، میزان موارد مثبت عیار پادتن نیز افزایش می یابد و مناطق روستایی، در مقایسه با مناطق شهری، از درصد ایمنی نسبتا بالاتری برخوردار بودند. بیشترین عیار پادتن محافظت کننده در افراد مورد بررسی ما، بین 1/40 تا 1/80  و کمترین تیتر بیش از1/640 گزارش شده است. توصیه می کنیم به رغم بالا بودن میزان ایمنی خود به خودی علیه مرخجه در ایران، جهت جلوگیری از سندرم سرخجه مادرزادی و پیامدهای ناگوار آن، انجام آزمون پادتن ضد سرخجه در زمره آزمایشهای متداول قبل از ازدواج منظور شود و موارد منفی را جهت مایه کوبی ضد سرخجه راهنمایی کنیم.

برای تشخیص بالینی استیوآرتریت مفصل پایلو فمورال زانو Patella femoral grinding test وجود دارد که در کتابهای معاینه جسمانی و کتب درسی ارتوپدی در مورد آن بحث شده است. ما در انجام این تست با مشکلاتی روبرو شدیم، زیرا طراحی آزمون به نحوی است که همکاری مستقیم و نزدیک بیمار را طلب می کند. تجربه درد طی معاینه باعث می شد که بیمار از ادامه همکاری امتناع ورزد و آزمون منفی شود. مشاهده این اشکالات ما را به ارایه آزمون بالینی جدیدی واداشت که آن را Reverse patella femoral grinding test نامیدیم. برای مقایسه بین تست بالینی قدیم و جدید، 150 بیمار را که به علت استیوآرتریت مفصل زانو به کلینیکهای ارتوپدی مراجعه کرده بودند، به طور تصادفی انتخاب کردیم . و جمعا" در حدود دو سال، روی 300 زانوی آنان 600 آزمایش انجام شد. به طور کلی تست قدیم دارای قدرت کشف موارد مثبت یعنی (Sensitivity) به میزان 73 درصد در 300 زانوی تحت معاینه بود؛ در حالی که، آزمون جدید، در معاینه روی همین تعداد زانو 98 درصد قدرت داشت و تست قدیم دارای قدرت کشف موارد منفی (Specificity) به میزان 66 درصد و آزمون جدید قدرتی برابر با 53 درصد داشت. کارآیی (EFFiciency) آزمون قبلی 73 درصد و تست جدید 96 درصد برآورد شد. ارزش پیش بینی موارد مثبت (Positive predictive value) در تست قبلی 96 درصد و در آزمون جدید 97 درصد بود ولی ارزش پیش بینی موارد منفی (Negative predictive value) برای تست قدیم 16 درصد و برای تست جدید 69 درصد محاسبه شد. علاوه بر این، هر چه درجه استیوآرتریت بالاتر می رفت، میزان عدم همکاری بیمار در روش اول کمتر می شد . به نحوی که میزان عدم همکاری در درجه یک، 41 درصد؛ در درجه دو، 51 درصد؛ و در درجه سه، 67 درصد بود ولی در روش دوم این عدم همکاری وجود نداشت و آزمون مجذور خی نشانداد که این اختلاف تشخیص در درجات مختلف استیوآرتریت از نظر آماری معنی دار می باشد (0/05>P) اگر بیماران در انجام هر دو آزمون همکاری می کردند، قدرت تشخیص تست قدیم برای درجات 1، 2 و 3 استیوآرتریت به ترتیب 59، 81 و 50 درصد بود؛ در حالی که آزمون جدید توانست به ترتیب به تشخیص 98، 100 و 100 در صد موارد دست یابد. براساس آمار یاد شده، ما آزمایش جدید را بجای آزمون قدیم برای تشخیص بالینی استیوآرتریت مفصل پاتلوفمورال زانو پیشنهاد می کنیم.

برای بررسی اثرات وازکتومی بر بافت بیضه و روند اسپرماتوژنز، بیضه های پنج سر موش صحرایی (Rat) نژاد Wistar دو ماه بعد از وازکتومی دو طرفه با گروه کنترل مقایسه شدند . در مطالعات هیستولوژیک مشخص شد که فقط دو بیضه در گروه وازکتومی شده به میزان 13/5 و 40/03 درصد مجاری منی ساز غیر طبیعی داشتند. مجاری غیرطبیعی تغییراتی از جمله کاهش سلولهای جنسی و حذف بعضی از این باخته ها در اپی تلیوم، شکاف و واکویل در اپی تلیوم ، چین خوردگی و ضخیم شدن غشاء دور مجاری و به هم چسبیدن اسپرماییدها را نشان دادند . در مطالعه کمی بیضه ها نتایج زیر به دست آمد: .میانگین وزن و حجم بیضه ها در گروه رازکتومی شده نسبت به گروه کنترل کاهش معنی داری داشتند که این کاهش به ترتیب 14/02 و 12/96 درصد بود (0/05 >P) . میانگین قطر مجاری منی ساز، ضخامت اپی تلیوم و قطر لومن در گروه وازکتومی شده نسبت به گروه کنترل اختلاف معنی داری نشان ندادند. میانگین درصد حجمی اجزای بافت بیضیه شامل مجاری مشی ساز، فضای بینابینی، اپی تلیوم مجاری، لومن مجاری، مجاری طبیعی ، مجاری در مراحل VII ، VIII سیکل سلولی و کپسول بیضه در گروه وازکتومی شده نسبت به گروه کنترل تغییر معنی داری نداشتند. میانگین تعداد سلولهای جنسی در اپی تلیوم مجاری منی ساز (مراحل VII، VIII سیکل سلولی) شامل اسپرماتو گونیا، اسپرماتوسیت در مرحله باکینن، اسپرماتید گرد نابالغ و اسپرماتید طویل بالغ در گروه وازکتومی شده، نسبت به گروه کنترل، کاهش معنی داری را نشان دادند (0/05>P) ولی میانگین تعداد سلولهای سرتولی تفاوت معنی داری بین دو گروه نداشت.

از زمان کشف انسولین، درمان بیماران دیابت نوع 1 با این دارو به صورت تزریقی شروع شد که هنوز هم ادامه دارد، مصرف انسولین مرگ و میر این بیماران را کاهش داد ولی از عوارض آنان نکاست؛ به طوری که بسیاری از این بیماران به عوارضی مانند نفروپاتی، رتینوپاتی، نوروپاتی و... مبتلا می شوند. از سال 1966 پیوند پانکراس برای درمان این بیماری و پیشگیری از عوارض آن مطرح شد و هم اکنون در مراکز بسیاری با موفقیت انجام میشود. اولین پیوند پانکراس در ایران توسط گروه ما، در خرداد 1373 روی جوان 22 ساله ای که دچار دیابت غیر قابل کنترل (Hyperlabile) بود، انجام گرفت. در این عمل قسمتی از لوزالمعده مادر بیمار به همراه سرخرگ و سیاهرگ طحال برداشته شد و با آناستوموز سرخرگ آن به سرخرگ ایلیاک راست و سیاهرگ آن به بزرگ سیاهرگ زبرین و پانکراییکوژژنوستومی، عمل پیوند انجام شد. قند خون بیمار پس از پیوند، بدون تزریق هرگونه انسولین، طبیعی بود. پس از دو ماه به علت آپاندیسیت حاد و عفونت اطراف عضو پیوندی و قطع اجباری داروهای کاهنده ایمنی، عضو پس زده شد.

مردی 24 ساله با سابقه ده سال تالاسمی، به علت اختلالات حسی، ضعف پیشرونده اندامهای تحتانی و اختلالات اسفنکتری در اردیبهشت سال 71 در بخش اعصاب بیمارستان لقمان حکیم بستری شد، معاینه نورولوژیک پارا پارزی اسپاستیک، کاهش سطح حسی از ناحیه نوراسیک، میلوگرافی و سی تی میلوگرافی بلوک ناقص اکسترادورال در ناحیه توراسیک را نشانداد. هموگلوبین بیمار 9/2 بود. بیمار یک هفته بعد از بستری شدن تحت درمان با دگزامتازون قرار گرفت؛ سه روز پس از بستری شدن دو واحد خون گرفت؛ و سه روز پس از تزریق خون در علایم نورولوژیک بیمار نشانه بهبودی دیده شد و سرانجام یک هفته بعد از تزریق دو واحد خون، بهبودی کامل حاصل شد. کمپرسیون نخاعی به دلیل تشکیل بافت خون ساز خارج مغز استخوان در کانال نخاعی است. درمان با تزریق خون موثر است و پرتو درمانی و جراحی ضرورت ندارد.

گزرودرماپیگمنتوزوم بیماری ارثی نادری است که مبتلایان دارای اختلال ترمیم DNA بوده، مستعد ابتلا به انواع تومورهای پوستی هستند. تومورهای با منشاء اپیدرمی و ملانوسینی شایعتر از تومورهایی هستند که منشاء مزانشیمی دارند. بیمار مورد مطالعه دختری 12 ساله است که با ضایعه ندولی مدور روی بینی به قطر یک سانتیمتر مراجعه کرد و تشخیص میکروسکپی دلالت بر فیروگزانتوم آتیپیک داشت. وجود این ضایعه در بیمار مبتلا به گزرودرما پیگمنتوزوم در محل تابش آفتاب دلیلی بر تایید نقش اشعه فرابنفش در بیماریزایی این دسته از تومورهاست.

دیر زمانی نیست که هوش مصنوعی (Artificial intelligence) به عنوان یکی از شاخه های علم کامپیوتر در دنیا مطرح شده، تحولات چشمگیری در این زمینه به وجود آورده است. امروزه دامنه کاربردی هوش مصنوعی به اندازه ای گسترش یافته که میتوان آن را در همه زمینه های علمی نظیر پزشکی، فلسفه، روانشناسی و شاخه های مختلف مهندسی به کار گرفت. امروزه سیستم های خبره (Expert systems) که یکی از زیر شاخه های هوش مصنوعی هستند برای متخصصان علوم پزشکی، فضایی فراهم آورده که مملو از ابزار جدیدی است که آنان را در فرآیند تصمیم گیری در همه زمینه های حرفه ای یاری می دهد. از کاربرد این سیستم ها در علوم پزشکی می توان به موارد تشخیص بیماری و تجویز دارو اشاره کرد. این نمونه از سیستم های خبره به عنوان یک شاور هوشمند برای متخصصان علوم پزشکی نقش بسیار با ارزشی بازی می کنند در نوشتار حاضر پس از مروری مختصر بر زمینه های هوش مصنوعی و سیستم های خبره به کاربرد این سیستم ها در علوم پزشکی پرداخته شده است. ابتدا روشی که این نوع سیستمهای خبره جهت حل مسایل به کار می برند، بیان شده است؛ یعنی تشخیص و تجویز . در مرحله تشخیص، سیستم در ابتدا سیوالاتی را مطرح می سازد که در مورد بیمار اطلاعات کلی می دهند؛ پس از آن، نتایج تستهای آزمایشگاهی را طلب می کند. سپس مسیر را به سمت عفونت با ارگانیزمهای عفونی مشکوک هدایت می کند. در مرحله نجوبز، از فرآیندی استفاده می کند که در آن مراحل طرح ریزی، تکثیر، آزمایش و خروجی قرار دارند. عمل نهایی تجویز عبارت است از انتخاب یک دارو. امید است نوشته حاضر بنواید جهت آشنایی محققان، اساتید و دانشجویان رشته های مختلف علوم پزشکی با این علم ببار جذاب و قدرتمند باشد و در حل مسایل پیچیده، موثر واقع شود.